دانستنی های سالک

 

  

 

 

تعریف بیماری: 

“لیشمانیوز”(سالک) مجموعه‌ای از بیماری‌های انگلی است که در نوع جلدی یک بیماری مزمن پوستی است که به آن لکه سال، زخم سرخس و سالک مشهور بوده و عامل آن تک‌یاخته‌ای از جنس “لیشمانیا” است.

این بیماری قابل انتقال بین انسان و حیوان بوده و در برخی سگ‌سانان و جوندگان، مواردی از ابتلا به آن دیده شده است.

“لیشمانیوز” را بیماری وی‍ژ فصول گرم سال می‌دانند و از طریق گزش نوعی پشه به‌نام پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود.

علائم بیماری “لیشمانیوز” جلدی

“لیشمانیوز” جلدی پس از گزش پشه ابتدا به شکل یک پاپول(برجستگی کوچک تحریک کننده) بروز کرده و به‌تدریج بزرگ شده و به زخمی بدل می‌شود که خود به خود و ظرف چند هفته تا چند ماه و گاهی یکسال یا بیشتر بهبود پیدا می‌کند.

این زخم که ظاهری نامطلوب دارد، لبه‌هایی برجسته و وسطی حفره ماننده دارد و در انواع سالک جلدی، ترشح یا بدون ترشح دیده می‌شود.

در موارد نادری در برخی افراد با عود بیماری و پس از بهبود ضایعه اولیه،‌ در همان نقطه، برجستگی پاپول مجددا دیده شده و زخم دوره خود را تکرار می‌کند.

 

ضایعات ناشی از بیماری سالک:

بیماری “لیشمانیوز” جلدی در ایران به دو شکل متفاوت روستایی(مرطوب) و شهری(خشک) طبقه‌بندی شده و در شیراز بیشتر موارد مرطوب آن دیده شده است.

 

 راه‌ انتقال‌ ‌بیماری‌(ناقل)

مهمترین‌ راه‌ انتقال‌ این بیماری‌ از طریق‌ گزش‌ پشه‌ خاکی‌ است‌.

این حشره که ظاهری شبیه پشه آنوفل(مالاریا) دارد، در مکان‌های‌ تاریک‌ و مرطوب‌ به‌ خصوص‌ در ابتدای‌لانه‌ موش‌ها استراحت‌ می‌کند و همچنین‌ در بیابان‌ها و جنگل‌های‌ بارانی‌ نیز دیده می‌شود.

در اطراف شهرها معمولا پشه‌ خاکی‌ نیمه‌ اهلی در نقاطی مانند زیر سنگ‌ها و نخاله‌ها که مرطوب و تاریک است، زندگی می‌کند.

طول پرواز این حشره گزنده، حداکثر یک متر بوده و تا چندصد متری اطراف محل استراحت خود به‌صورت متناوب قادر به حرکت است.

 

 

 مخزن بیماری:

براساس تحقیق‌های انجام شده، مخزن بیماری نوع شهری یا مرطوب “لیشمانیوز” سگ‌ها تشخیص داده شده‌اند، شیراز، اصفهان، نیشابور، مشهد، بم و کاشان به‌عنوان اصلی‌ترین کانون‌ها در این نوع از سالک عنوان شده است، اما در نوع روستایی یا خشک که مهمترین کانون‌ها اصفهان، سرخس، ترکمن‌صحرا و اسفراین در منابع ذکر شده و نام برده می‌شود، جوندگان، مخزن بیماری شمرده می‌شوند.

نوعی موش صحرایی به‌نام “رومبوس‌اوپیموس” و “مریونس لیبیکوس” و “مریوس‌هوریانه” و “تاترا ایندیکا” و دیگر انواع موش‌ها، از جمله مخزن‌های اصلی بیماری محسوب می‌شوند.

یکی از مهمترین مسایل در سالک، دوره طولانی بیماری است که زمان پنهان آن ۲ تا ۸ ماه در منابع مختلف ذکر می‌شود، دوره‌ای که در محل گزش یک نقطه جوش کوچک و قرمز‌رنگ ایجاد شده و کمی خارش دارد، اما فرد دردی احساس نمی‌کند.

بعد از آنکه جوش شروع به سفت شدن کرد و ملتهب شد، بیماری از مرحله کمون(پنهان) وارد مرحله بروز علایم می‌شود و از زخم مایعی ترشح شده و محل آن قرمز تیره یا قهوه‌ای می‌شود و در نهایت زخم سرباز کرده و با حاشیه‌ای نامنظم و برجسته شروع به رشد می‌کند.

بهبود زخم از مرکز آن آغاز شده و بعد از ۶ تا ۱۲ ‌ماه بهبود پیدا می‌کند، اما اثر آن مانند جای سوختگی به‌صورت مادام‌العمر بر پوست فرد باقی خواهد ماند.

اگر ساکنان قدیمی نقاطی که به‌عنوان کانون بیماری در منابع درسی و تحقیقاتی از آنها نام برده شده است را مورد سئوال و معاینه قرار دهیم،‌ بیشتر آنان سالک را می‌شناسند و بعضا اثری از این زخم بر بدن دارند. میزان وسعت ابتلا به سالک در دوران گذشته به‌حدی بوده که برخی شاعران و نویسندگان در نوشته‌های خود به آن اشاره‌هایی کرده‌اند.

 

آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است، پیشگیری از ابتلا به این بیماری است، اقدامی که با استفاده از راهکارهایی بسیار ساده قابل دستیابی بوده و هزینه‌های اندکی به همراه دارد.

شاید مهمترین هزینه پیشگیری از ابتلا به سالک،‌ آموزش به مردم و اطلاع‌رسانی در خصوص این بیماری است، کاری که لزوما به‌صورت پیوسته و مداوم و با استفاده از روش‌های مختلف اطلاع‌رسانی، باید انجام شود.

بهسازی و ترمیم شکاف دیوارها در مناطق مسکونی و نگهداری دام و طیور، بهسازی کانال‌های روباز، دفع صحیح فاضلاب و نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی، اتلاف سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان، تخریب و تسطیح اماکن مخروبه و متروکه، نصب توری ریز بر روی پنجره‌ها و درهای ورودی، استفاده از پشه بند معمولی و ترجیحا آغشته به حشره کش که برای مدت طولانی اثر آن باقی می‌ماند، استفاده از پمادها و مواد دور‌کننده حشرات هنگام استراحت و خواب در مناطق آلوده، پوشانیدن زخم‌های سالکی به منظور جلوگیری از آلوده شدن پشه خاکی‌های جدید و انتشار بیماری به دیگران، سمپاشی محیط‌های زندگی و استراحت پشه خاکی و … از جمله راهکارهای پیشگیری است.

باید توجه کرد که سمپاشی و مبارزه با ناقل و مخزن‌های بیماری باید به‌گونه‌ای انجام شود که اتلاف همه را در پی داشته باشد، ‌در غیراین صورت تنها کانون بیماری را از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر منتقل کرده‌ایم.

کارشناسان بهداشت با قاطعیت می‌گویند، متاسفانه در شیراز و سایر شهرهای بزرگ، این موضوع رخ داده و به‌دلیل فعالیت‌های پیشگیرانه از جمله اتلاف سگ، مبارزه با جوندگان و سم‌پاشی‌های غیر اصولی، زمینه مهاجرت عامل و ناقل را فراهم کرده است و اکنون در اغلب روستاهای اطراف این کلان‌شهر، مردم با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند.

 

محل زندگی و تکثیر پشه ناقل بیماری سالک:

پشه خاکی اغلب در جای تاریک و مرطوب به ویژه زیر تخت، پشت کمد، شکاف دیوارها، زیر زمین، لانه های پرندگان، جوندگان و زیر تخته سنگ ها زندگی می کند؛ همچنین محل تکثیر پشه خاکی در زباله ها، نخاله های ساختمانی، کود و فضولات دام ها و مخروبه ها است.

 

 بیماری سیاه یا “کالا‌آزار”:

یک نوع از بیماری لیشمانیوز که به لیشمانیوز احشایی معروف است، کالا‌آزار نامیده می‌شود، بیماری بسیار خطرناکی که به‌دلیل نفوذ انگل تک‌یاخته‌ای، عامل بیماری به درون دستگاه گوارش فرد وارد شده و با ایجاد زخم در نواحی داخلی گوارشی، فرد را تا مرز مرگ همراهی می‌کند.

“کالا‌آزار” که به سختی تشخیص داده می‌شود، تهدیدی جدی است، این یک هشدار از سوی کارشناسان بهداشتی است و باید آن را جدی گرفت.

در ایران و شیراز به‌دلیل دسترسی نداشتن به آمار دقیق و آمارگیری دقیق در خصوص بسیاری از بیماری‌ها مانند سالک و علی‌رغم تاکیدات وزارت بهداشت و دستگاه‌های بهداشتی بر لزوم آمارگیری توسط عوامل بهداشتی و درمانی در نقاط مختلف، متاسفانه آمار صحیحی از ابتلا به سالک و کالا‌آزار وجود ندارد.

  

درمان بیماری سالک، در عین سادگی، طولانی مدت بوده و نیازمند ممارست فرد بیمار و پیگیری درمانگر است.

تحقیقات سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که “لیشمانیوز” در سال‌های اخیر به یکی از بیمای‌های مهم و با آماری بالا از موارد ابتلا تبدیل شده است.

براساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهان، “لیشمانیوز” اکنون به علت اهمیت بهداشتی و آمارهای ابتلای بالا، به یکی از ۶ بیماری مهم مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان تبدیل شده است.

اگرچه مسئولان بهداشتی در ایران تاکید می‌کنند که اقدامات انجام شده در حوزه پیشگیری از “لیشمانیوز”، فعالیت‌های گسترده‌ای بوده است، اما اینکه چرا سالک بازگشتی دوباره دارد، جای سئوال است.

افزایش موارد ابتلا به سالک در نقاطی که قبلا کانون بیماری محسوب می‌شد، به صدا درآمدن زنگ خطر است، زنگ خطر خصوصا برای آنها که سالک را به فراموشی سپرده‌اند.

به اعتقاد اکثر پزشکان متخصص و اساتید دانشگاه پزشکی، “لیشمانیوز” یک بیماری بسیار خطرناک است، بیماری مهمی که باید مقامات بهداشتی در راستای مقابله با آن تدابیر لازم را اندیشیده و سریعا اجرایی کنند.

براساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، ایران یکی از هفت کانون اصلی “لیشمانیوز” در جهان به‌شمار می‌رود و شیراز در این میان،‌ یکی از کانون‌های اصلی و مهم کشور در این بیماری است. حال آنکه ۸۰ کشور جهان با این مشکل بهداشتی دست‌ به ‌گریبان هستند.

منابع آموزشی

راهنمای مراقبت لشمانیوز پوستی (سالک) در ایران - ویژه کارکنان بهداشت و درمان 

دستورالعمل کشوری مراقبت ، مبارزه ، پایش و ارزشیابی ناقلین و مخازن لیشمانیوز - ویژه کارکنان بهداشت و درمان 

فیلم

	رد پای سالک
	راه های پیشگیری از سالک	انیمیشن سالک
	موشن گرافی سالک	لیشمانیوز

اقدامات و فعالیت ها

پوستر

	پوستر چگونه با سالک مبارزه کنیم